Het leven en werk van Samuel Hahnemann
1755 - 1843
Inhoud Deel 1 De eerste levensjaren De student Het begin van de praktijk Het begin van het familiale leven De kiem van de homeopathie Verder zoekend dolen Deel 2 Het begin van de bekendheid Schrijven en experimenteren Het begin van de onderwijs in de homeopathie Het dagelijkse leven Afwisselend verdrietig en gelukkige momenten Deel 3 Eerste groot succes voor de homeopathie De eerste homeopathische kliniek Een tweede jeugd De laatste jaren Het einde van Samuel Hahnemann en de gebeurtenissen nadien Verblijfplaatsen Hahnemann
Hahnemann begon een zekere bekendheid te verwerven, evenwel met duidelijke voorstanders én tegenstanders van zijn nieuwe methode. Hij kreeg ook bekendheid bij het publiek maar de patiënten profiteerden van Hahnemanns goedheid, zodat hij nog steeds met zijn gezin in financiële moeilijkheden zat. Hij voelde heimwee naar zijn geboortestreek Saksen, vertrok daarom in 1800 terug richting Leipzig en arriveerde in 1803 weer in Dessau.
Door zijn heftige uitlatingen over de praktijken van de apothekers kreeg hij die volledige beroepsgroep tegen hem.
Om zijn homeopathische idee te bevestigen, zette hij de hele tijd zijn experimenten en opzoekingen verder, terwijl hij steeds maar verhuisde, op zoek naar voldoende financiële middelen om zijn groot gezin te onderhouden. Omdat hij bij het uiten van zijn mening nooit een blad voor de mond hield, bleef hij zich constant de woede van apothekers en collega's artsen op de hals halen. Hun giftige reacties zorgden ervoor dat de familie Hahnemann zich niet echt thuisvoelde in haar opeenvolgende woonplaatsen. Hij verbleef gedurende twee jaar in Dessau, waar in 1803 Eleonore werd geboren. In 1805 gingen ze in Torgau wonen. Hier beleefde de familie wel een gelukkige tijd en nog twee dochtertjes zagen het levenslicht: Charlotte in 1805 en Louise in 1806. Zijn oudste dochter, Henrietta, huwde in 1808 met dominee Christian Forster en Frederic, zijn oudste zoon, ging verder studeren voor geneeskunde aan de universiteit van Leipzig.
Hahnemann schreef heel wat stukken, o.a. één van zijn bekende kleine geschriften: "Æsculapius in de balans", dat nogal wat stof deed opwaaien, omdat hij hierin het voorschrijfgedrag van zijn collega's bekritiseerde en ze opriep om zelf hun remedies te bereiden. Natuurlijk joeg Hahnemann weer eens het apothekerskorps tegen hem in het harnas. Een ander werk beschreef de experimenten van 27 remedies die hijzelf had ingenomen. En in 1810 publiceerde hij de eerste editie van zijn werk dat basis vormde van de homeopathische leer, nl. het "Organon van de rationele geneeskunde". Hiervan zullen later nog vijf verbeterde edities volgen. Het woord "organon" heeft Hahnemann niet toevallig gekozen. Het is de naam van zes werken van Aristoteles, handelend over de Logica en ook de naam van het werk van de Engelse filosoof Francis Bacon, die in 1620 zijn Organon schreef handelend over de methodische en rationele observatie om de natuur echt te leren kennen, zonder theoretische vooroordelen. In zijn Organon beschreef Hahnemann dat medisch onderzoek moet gebeuren door middel van experimenten, en dit 55 jaar vóór Claude Bernard, die de vader genoemd wordt van de moderne experimentele geneeskunde! De tweede editie van het Organon verscheen in 1819, de derde in 1824, de vierde in 1829, de vijfde in 1835 en de zesde verscheen postuum in 1921. Hahnemann had de titel lichtjes veranderd in "Organon der Geneeskunst". Hahnemann heeft ook het woord "homeopathie" zelf gevormd uit twee Griekse onderdelen: "homoios" ( gelijkend ) en "pathos" ( leed, aandoening ).
Telkens wanneer Hahnemann op zijn ideeën aangevallen werd, volgde een uitbarsting van woede en reageerde hij op een agressieve toon. Maar in zijn familiale kring kwam hij tot rust. Hier had zijn vrouw Henrietta de leiding. Zij was nogal autoritair maar toch gesloten van karakter. Maar die familiale rust werd verstoord door het oprukkende leger van Napoleon Bonaparte. In 1811 werd het plaatsje Torgau omgevormd tot een versterkte vesting. Hahnemann zag zich genoodzaakt zijn huis te verkopen en opnieuw te vertrekken met zijn familie. Zo reisde hij begin september 1811 weer naar Leipzig.
Het begin van het onderwijs in de homeopathie
In vergelijking met vroeger toen hij in Leipzig arriveerde, had hij nu toch al faam als arts en redelijk wat patiënten. Op 4 december 1811 kondigde hij aan een instituut te zullen openen waar hij een postuniversitaire cursus homeopathie zou geven aan artsen en studenten geneeskunde. Maar helaas: niemand schreef zich in. Dus besliste Hahnemann de dekaan van de universiteit aan te spreken om er les te mogen geven. Dat kon op voorwaarde dat Hahnemann eerst zelf een onderwerp presenteerde aan een jury. Daarom hield Samuel op 26 juni 1812 een voordracht over Veratrum album voor een publiek van 50 professoren en collega's. De voorstelling was prachtig en Hahnemann was deze keer voorzichtig en diplomatisch in zijn uiteenzetting. Zo mocht hij een lessenreeks starten in het volgende academiejaar, twee maal één uur in de week.
In het begin vlotte alles en hield Hahnemann zich gedeisd, maar na verloop van tijd begon hij zich meer en meer op te winden en zich af te zetten tegen de praktijken van de gevestigde artsen. Enkele van de studenten kon hij bekoren met zijn methode en zij kwamen zijn consultaties bijwonen. Deze groep van 9 leerlingen werd de "groep van Leipzig" genoemd en zij hebben Hahnemann ondersteund in het opbouwen van zijn werk.
De dagen van Hahnemann waren meer dan gevuld: 's morgens ontving hij zijn patiënten, de namiddag was voorbehouden aan experimenteren en schrijven. In de late namiddag ging hij met zijn familie in de tuin wandelen en 's avonds waren er bijeenkomsten van vrienden en leerlingen. Hij musiceerde graag samen met zijn dochters. Hij speelde fluit, zijn dochters piano en viool. Nu en dan ging hij opnieuw naar de bijeenkomsten van de vrijmetselaarsloge te Leipzig.
Maar het oorlogsgeweld achtervolgde Hahnemann: op 14 oktober 1813 trok Napoleon Leipzig binnen en werd de grote slag van Leipzig uitgevochten. Hahnemann en zijn leerlingen hielpen de talloze gekwetsten mee verzorgen en gebruikten met succes de homeopathische principes. Door de erbarmelijke hygiënische omstandigheden brak een tyfusepidemie uit. Nu konden Hahnemann en zijn leerlingen voor het eerst openlijk de doeltreffendheid van de homeopathie demonstreren: van hun 180 patiënten stierven er maar twee. Napoleon werd verdreven en trok zich terug naar Parijs waar hij zich korte tijd later overgaf en verbannen werd.
Van 1811 tot 1821 werkte Hahnemann aan zijn Materia Medica Pura, een immens werk met de beschrijving van de experimenten met een 90-tal remedies.
Afwisselend verdrietige en gelukkige momenten
In 1816 overleed Samuels tweede dochter, Wilhelmine, die getrouwd was met de orkestmeester Richter. En nog twee harde noten om te kraken kreeg Hahnemann in 1819 en 1820: onder politieke druk vaardigde keizer Frans I een decreet uit dat de uitoefening van de homeopathie in het Oostenrijks-Hongaars keizerrijk verbood. En wegens een klacht van de apothekersbond werd het Hahnemann zelfs verboden zijn remedies nog eigenhandig te maken. Wegens deze problemen met de apothekers en de constante aanvallen van zijn collega's artsen hield Hahnemann het voor bekeken in Leipzig en vertrok op 13 juni 1821 naar Köthen, waar hij van groothertog Ferdinand von Anhalt-Köthen de toestemming kreeg zich te vestigen en ook zelf zijn middelen te maken. Twee jonge artsen, leerlingen van Hahnemann beslisten met hem mee te gaan. Eén van hen, Dr. Mossdorf, was de verloofde van Louise, Samuels jongste dochter.
In Köthen amuseerde Hahnemann zich niet, maar hij zag wel veel patiënten, zelfs vanuit Leipzig kwamen ze tot bij hem. Hier ook publiceerde hij in 1828 zijn tweede grote werk over "De Chronische Ziekten".
Samuel Hahnemann ontmoette in zijn nieuwe thuishaven Dr. Constantin Hering, één van de belangrijkste personen die in de USA de homeopathische werkwijze voortzette en tevens de auteur van de proefneming van Lachesis.
Groot feest op 10 augustus 1829: Hahnemann was 50 jaar arts. Meer dan 400 homeopathische artsen kwamen van overal om mee te vieren. Hahnemann kreeg talrijke geschenken en verschillende hoogstaande personen zorgden voor een onvergetelijk eervertoon. Ook werd een geldinzameling gehouden met als doel: de oprichting van een homeopathische kliniek. Hij was bijzonder gelukkig zoveel vrienden te hebben.
Maar korte tijd later was het opnieuw droefheid die hem overmande. Op 31 maart 1830 overleed zijn geliefde vrouw Henrietta. Samuel had voor haar altijd een diep respect getoond en zij was zelfs in de moeilijkste omstandigheden een grote steun voor het gezin. Hij had dan ook veel moeite om zich over het verlies heen te zetten. En dit grote verdriet kwam niet alleen. In augustus 1830 overleed zijn vriend en beschermer, de groothertog Ferdinand von Anhalt-Köthen.
Twee dochters kwamen terug bij hun vader wonen om voor het huishouden te zorgen. Charlotte was ongehuwd gebleven en Louise reeds gescheiden van Dr. Mossdorf, die geen eervolle persoon bleek te zijn. Samuel had nu een intensieve praktijk en genoot veel bekendheid.